*met dank aan Hortje!

Het ‘jeukte’ al een tijdje, Hort, maar dankzij deze scherpe bijdrage heb je me de insteek geboden voor een blog. Aanvullingen en kritische noten staan uiteraard vrij..

Irrationele gedachten, percepties en interpretaties kunnen je in je dagelijkse functioneren en helemaal in relaties tot anderen, behoorlijk in de weg gaan zitten. Kun je kwesties extreem gaat uitvergroten en teveel betekenissen gaat verbinden aan zaken die wellicht helemaal niet zoveel gewicht zouden hoeven krijgen. Zeker wanneer je jezelf door emotioneel zwaar noodweer moet banen en je ‘zekerheden’ en ‘betekenissen’ zoekt waaraan je je, in je kwetsbaarheid, kunt vastklampen terwijl de storm om je heen loeit. Het is heel menselijk om steeds opnieuw terug te komen op de gedachtenpaden die je gewend bent af te lopen, of die in een bepaalde periode in je leven hebben ‘gewerkt’.

Echter, wat wellicht toendertijd leek te ‘werken’, hoeft uiteraard in het heden niet meer zo te zijn. Het is dus essentieel om je bewust te worden van deze denkbeelden, waar precies deze vandaan komen of ontstaan zijn, in welke mate deze eigenlijk, feitelijk, nu nog ‘geloofwaardig’ (constructief) zijn en hoe je deze vervolgens kunt leren ‘ombuigen’ en kanaliseren. Soort van ‘andere (denk)paadjes’ gaan ontdekken, waardoor je dus ook een andere ‘outcome’ en mogelijk ‘beter’ resultaat in de hand werkt.

Bovenstaande in beschouwing nemend: wanneer je op geen enkele wijze ‘bewijs’ hebt dat sommige gedachten, interpretaties of percepties van iemand ook ‘waar’ zijn en dus ook niet kunt verifiëren of het ‘correct’ is, vervolgens verzuimd om hierover de noodzakelijke doortastende vragen te stellen en iemand gaat bevestigen in een bepaalde denkrichting, is het mijn ervaring dat je iemand, notabene onder de noemer 'helpen', eigenlijk gewoon in de storm laat staan.

Ook al voelt dat in eerste instantie zeker niet zo. Iemand wordt gezien, gehoord, geloofd en beaamd en hier wordt dankbaar op gereageerd. Je bent niet alleen in die storm; je wordt begrepen en bevestigd en dat geeft inderdaad de beleving van een veilige, warme haven. Maar op de langere termijn blijken de problemen vaak simpelweg nog steeds te bestaan omdat dát wat mogelijk de ankers zijn die iemand in die storm van irrationele denkbeelden vasthoudt, niet zijn 'los gemaakt'.

Waarmee ik overigens niet bedoel of impliceer dat je ‘het gevoel’ of ‘de beleving’ van iemand niet hoeft te erkennen. Integendeel. Je kunt erkennen dat een situatie klote, pijnlijk, verwarrend of verdrietig is en alle begrip hebben en tonen voor de worsteling in iemands beleving en iemand daarin dus wel degelijk ‘zien’. Maar dan wel zonder dat je de grens oversteekt waarbij je, vanuit eigen invulling, aannames en oordeel en de behoefte om iemand het gevoel te geven ‘gehoord & gezien’ te worden, vervolgens zelf ook nog eens eenzelfde duit in het al behoorlijk gevulde zakje gooit.

Neem bijvoorbeeld het concept van 'Rust & Afstand' dat hier door een fervente voorstander in nagenoeg - en dan overdrijf ik niet - elke reactie fanatiek wordt herhaald. An sich, in de kern, is het een constructieve 'methode' die inderdaad, als recept tegen chaos en emotionele stress, voordelen biedt. Echter, om profijt te kunnen hebben van de 'werkzaamheid' ervan, is het noodzakelijk om eerst te onderzoeken en duidelijk te krijgen of de bronnen van waaruit de chaos & stress ontstaan, ook inderdaad zijn opgedroogd. [*Overigens: in deze heb ik het niet over die gevallen, waarbij een (ex-)partner eenzijdig besluit alle contact te verbreken en er vanuit 'de andere kant', geen enkele communicatie meer mogelijk is. Dan vraagt om een andere benadering, uiteraard.]

Een grote factor in het hele Rust & Afstand-concept, is namelijk de essentie van communicatie, die met deze methode geheel wordt af- en buitengesloten. Terwijl, in veel gevallen, de communicatie juist noodzakelijk is om erachter te komen 'waar je staat' en waar het, overduidelijk, steeds op spaak loopt. Soms brengen de talloze gesprekken juist het besef 'dat het niet gaat'. Sluit je alle communicatie af, dan kom je hier niet achter en blijf je geteisterd door vragen, hersenspinsels en de 'maar wat als-en?' Door afstand te creëren in een poging om 'rust' te (her)vinden, zal de onrust namelijk blijven wanneer de kwesties je persoonlijk aangaan. Deze verdwijnen niet door jezelf ervan af te wenden. Dus, samenvattend, meenemend de praktijkvoorbeelden die uiteindelijk het tegendeel bevestigen: in veel gevallen zie je mensen toch de 'methode' zelf doorbreken en contact zoeken/aangaan, aangezien er nog teveel speelt, dat niet door middel van de aangeraden 'rust & afstand' kan worden 'weggenomen'. Dit is dus het zogenaamde 'blanke canvas' waar ik al eerder over schreef: het is niet op elke situatie, elk verhaal en elke dynamiek toepasbaar - en zeker ook niet 'gunstig'.

Los daarvan, er zijn situaties waarbij er factoren aanwezig zijn, die het onmogelijk maken om de methode van Rust & Afstand te kunnen verwezenlijken. Denk hierbij aan huwelijken, collega's op de werkvloer, studiegenoten, etc. In deze gevallen wordt er vanuit de insteek 'rust & afstand' de adviezen gegeven om 'dan maar' te verhuizen, weg te gaan, van baan of studie te veranderen, etc. Mooi bedoeld, maar in praktijk vaak te hoog gegrepen. Soms ben je genoodzaakt en wordt je gedwongen om te 'werken' met de factoren die er zijn. Behoor je, in de situatie zoals deze is, dus een mate van weerbaarheid te gaan ontwikkelen. Incasserings- en relativeringsvermogen ontwikkelen.

Different situation, different approach. Je kunt nu eenmaal niet hetzelfde receptje blijven uitschrijven op elke kwaal; dan ben je bezig met het simpelweg toedienen van placebo's...

Het is een grondbeginsel van adequaat ‘coachen’: hanteer & bewaak objectiviteit en stel doortastende vragen, gericht op het stimuleren en prikkelen van zelfredzaamheid, weerbaarheid en eigen inzichten - die uiteindelijk ook in de praktijk constructief, op eigen tempo en eigen manier, kunnen worden toegepast. Dit beginsel gaat uit van een 'gelijkwaardig contact', in plaats van 'slachtoffer' dat geholpen behoort te worden. Vereenzelvig je niet met degene die je hulp biedt, maar gun iemand het proces van vallen & opstaan zonder dat je daar allerlei projecties van eigen behoeften en ervaringen op gaat loslaten. Voor mij gelden deze grondbeginselen van adequaat ‘coachen’ ook op bijvoorbeeld een forum waar de gezamenlijke behoefte bestaat om elkaar, op het gebied van een specifiek thema of onderwerp, ‘te supporten’ en hierover uit te wisselen.

Toch lijkt er, net om de hoek van elke goedbedoelde ‘hulp’ of ‘support’, een valkuil te schuilen waar sommige overijverige ‘helpers’ makkelijk in wegglijden: geven aan een ander wat je zelf eigenlijk het hardst nodig hebt. Het lijkt wellicht nobel en onzelfzuchtig, maar het heeft wel degelijk ook een keerzijde…

Het Redderssyndroom
http://www.psychoanalytischwoordenboek.nl/lemmas/furor-therapeuticus-san...

Onder het Redderssyndroom worden de Florissen & Florences Nightingales verstaan die in relaties, hulpverlenende beroepen en contacten, dwangmatig hulpverlenend gedrag vertonen. Gedreven door de overtuiging dat wat Floris of Florence te bieden heeft, ‘goed bedoeld’ en dus heel belangrijk voor de ander is, komen ze binnen rennen en slaan meteen, zonder vragen te stellen, aan ‘het helpen’. Vanuit een onbedwingbare reflex gaan sturen en dirigeren, wordt er even een plan-van-actie opgezet om de hulpvrager ‘de goede weg’ te wijzen. Dat is bijvoorbeeld merkbaar in een ontoombare drang om een ander ‘beter’ te willen maken; allerlei pogingen om iemand te behoeden voor moeilijke situaties en iemand voortdurend proberen voor te schrijven en uit te leggen wát er moet gebeuren en hoé dat moet gebeuren.

Die ‘overijverigheid’ compenseert, bij De Nightingales, tekorten die zij vaak aan positieve aandacht & waardering in de persoonlijke emotionele sfeer hebben moeten ontberen of nog steeds ontberen. Om de woede of het verdriet daarover weg te duwen, helpen ze anderen en compenseren dit door anderen te geven wat zij zelf missen: een luisterend oor, die helpende hand, een schouder, aandacht, beschikbaarheid, een knuffel, een aai, etc. Door anderen ‘heil’ te brengen, voel je je aan het einde een ‘beter mens’, zoiets...

Toch draait het vaak niet om de behoefte of hulpvraag van een ander, maar gaat de werkelijke reden voor het bieden van de hulp over vervulling van eigen behoefte aan erkenning en waardering. De redder ontfermd zich over, ontpopt zich als de steun & toeverlaat, geeft het gevoel ‘de sterkere’ te zijn die het wel weet, is altijd 'beschikbaar' en oogst op die wijze waardering, erkenning, bewondering en dankbaarheid voor zijn overijverige inspanning. En die oogsten ze meestal ook in flinke mate, waardoor veel onbewuste, emotionele behoeften dus vervuld worden (tegenoverdracht). Het helpen & geven overschrijdt vervolgens de grenzen waarbij van een ‘gezonde afstand’ en de noodzakelijke objectiviteit geen sprake meer is en Floris of Florence zich uiteindelijk versmolten ziet met de hulpvrager of partner.

Het gevaar van het redderssyndroom - voor degene die op dat moment de hulp krijgt aangeboden - is dat hij/zij afhankelijk wordt van de hulp en uiteindelijk minder af is dan zonder de hulp. In de dynamiek van Helper (redder) & Geholpene (hulpvrager), wordt de hulpvrager vaak, ongewild en voor lange tijd, in een onwenselijke slachtofferrol gepositioneerd. Hoewel de hulp die in deze gevallen wordt geboden, ogenschijnlijk misschien de indruk wekt dat er wordt gewerkt aan zelfredzaamheid, weerbaarheid en eigen inzichten, is dat in de kern feitelijk vaak nauwelijks zo.

Iemand behoeden om in een vervelende situatie te komen door te dirigeren wat er ‘niet’ en juist ‘wel’ moet worden gedaan, daarmee ontneem je iemand gewoonweg het inzicht dat in een ervaring zit ingesloten. Ook de pijnlijke en negatieve ervaringen zijn noodzakelijk voor persoonlijke ontwikkeling en het ontdekken van zowel de eigen vermogens als ook de beperkingen. Een ander hiervoor, hoe goedbedoeld dan ook, willen behoeden, daarmee ‘help’ je iemand niet in zijn weerbaarheid en zelfredzaamheid. Hetzelfde geldt voor het oordeel dat vaak en snel wordt geveld over de consequenties van de keuzes die, door de hulpvrager, uiteindelijk toch (tegen de adviezen in) worden gemaakt.

“In order to operate without trying to control an individual who’s in need of help, we must have confidence in his potential for spontaneous maturation and development.”

Onderliggend, biedt het de dwangmatige Redder escapisme uit zijn eigen beperkingen en persoonlijke moeilijkheden en tegelijkertijd een flinke boost voor de eigenwaarde en het zelfvertrouwen. Redders vliegen vaak uit de bocht, wanneer zij alleen maar gericht zijn op ‘hulp bieden’ en anderen 'omhoog houden' -en daarbij hun eigen behoeften en dat wat zij eigenlijk nodig hebben, geheel uit het oog verliezen.

De slipspoortjes die de overijverige hulp & dwangmatige zorgreflex van de Florissen & Florences kenmerken - dan wel blootleggen - zijn overal om je heen waar te nemen…

“Just as parents who believe that 'falling down is bad' will try too hard to control their child’s equilibrium on a bicycle, and thereby interfere with the child’s learning…”